Khẳng định vai trò và tầm quan trọng của sách trong đời sống xã hội, đồng thời khuyến khích phát triển phong trào đọc sách trong cộng đồng, ngày 24/2/2014, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 284/QĐ-TTg lấy ngày 21/4 là Ngày Sách Việt Nam. Sau 8 năm tổ chức, Ngày Sách Việt Nam 21/4 hàng năm đã nhận được sự hưởng ứng của đông đảo bạn đọc trong cả nước, thực sự trở thành nét đẹp văn hóa và có sức lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng.

Để đưa văn hóa đọc phát triển lên một tầm cao mới, ngày 4/11/2021, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam đã ký Quyết định số 1862/QĐ-TTg ngày 4/11/2021 tổ chức Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam.

Quyết định ghi rõ "Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam" được tổ chức vào ngày 21/4 hằng năm trên phạm vi toàn quốc, nhằm khẳng định vị trí, vai trò và tầm quan trọng của sách đối với việc nâng cao kiến thức, kỹ năng, phát triển tư duy, giáo dục và rèn luyện nhân cách con người; khuyến khích và phát triển phong trào đọc sách trong cộng đồng, tạo dựng môi trường đọc thuận lợi; hình thành thói quen đọc sách trong gia đình, trường học, cơ quan, tổ chức; góp phần xây dựng xã hội học tập.

Ngày lễ cũng thực hiện mục tiêu tôn vinh người đọc, người sáng tác, xuất bản, in, phát hành, thư viện, lưu giữ, sưu tầm, quảng bá sách và các tổ chức, cá nhân có những đóng góp cho phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng; nâng cao trách nhiệm của các cấp, các ngành, các cơ quan chức năng và các tổ chức xã hội đối với việc xây dựng và phát triển văn hóa đọc Việt Nam.

Việc lấy ngày 21/4 là ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam có ý nghĩa rất quan trọng. Đây là thời điểm ra mắt cuốn sách đầu tiên của Việt Nam là cuốn “Đường Kách mệnh” của Chủ tịch Hồ Chí Minh - tác phẩm đầu tiên bằng tiếng Việt được in bởi những người thợ in Việt Nam. Chủ tịch Hồ Chí Minh là một tác giả lớn, một Danh nhân văn hóa, các tác phẩm của Người có giá trị không chỉ đối với người dân Việt Nam mà còn được bạn bè quốc tế đón nhận. Việc chọn ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam gắn với một tác phẩm nổi tiếng của Người mang ý nghĩa văn hóa sâu sắc.

Bên cạnh đó, tháng 4 còn là thời điểm diễn ra Ngày sách và Bản quyền Thế giới (ngày 23/4), nhằm tôn vinh văn hóa đọc, khuyến khích mọi người dân thế giới khám phá niềm yêu thích đọc sách.

Chia sẻ về câu chuyện Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam, Ths Nguyễn Hữu Giới (Chủ tịch Hội Thư viện Việt Nam) cho biết: Nhìn trên bình diện quốc tế, những lễ hội sách, ngày hội đọc sách đã và đang mang lại những giá trị đích thực và hiệu quả hết sức to lớn. Hằng năm, hoạt động này đã thu hút sự chú ý, quan tâm của hàng triệu người đọc, nhà văn, nhà nghiên cứu, nhà quản lý ở mỗi nước; bất kể già, trẻ, gái, trai; bất kể mọi thành phần giàu, nghèo trong xã hội. Đặc biệt là trong bối cảnh bùng nổ thông tin hiện nay, việc tổ chức các Ngày sách và Văn hóa đọc càng góp phần khẳng định: Sách và văn hoá đọc mãi mãi trường tồn.

Ở Việt Nam, hơn 10 năm nay, hưởng ứng Ngày sách và bản quyền thế giới (ngày 23/4), Vụ Thư viện, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VH,TT&DL) đã phối hợp với Hội Thư viện Việt Nam, Thư viện Quốc gia Việt Nam tổ chức, phát động Ngày Sách và Văn hóa đọc có quy mô quốc tế này. Từ đó đến nay, Ngày hội sách và văn hóa đọc ở nước ta đã dần trở thành nề nếp, đi vào chiều sâu, có sức lan toả rộng rãi từ Trung ương tới các địa phương, 63 tỉnh, thành phố trong cả nước.

Với mục đích cao cả: Không chỉ tôn vinh sách, giá trị của tri thức và văn hoá đọc, khẳng định vị thế xã hội và tầm quan trọng của Sách và việc đọc sách - một nét đẹp trong đời sống văn hoá tinh thần, truyền thống văn hiến của dân tộc Việt Nam - Ngày hội sách và văn hóa đọc ở Việt Nam còn mang một ý nghĩa nhân văn. Đó là bên cạnh việc tổ chức các hoạt động: Triển lãm, trưng bày sách báo, triển lãm thư pháp, giao lưu giữa nhà văn với bạn đọc, toạ đàm, nói chuyện chuyên đề văn học, tuyên truyền giới thiệu sách, vẽ tranh theo sách, xếp sách nghệ thuật... Ngày hội sách và văn hóa đọc ở Trung ương và các địa phương đã huy động được sự đóng góp, hỗ trợ, tài trợ cả vật chất và tinh thần cho các thư viện - nơi nuôi dưỡng văn hoá đọc.

Triển khai Quyết định của Chính phủ, Bộ Thông tin và Truyền thông đã phối hợp với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch - cơ quan được giao chủ trì giúp Thủ tướng Chính phủ về xây dựng và hướng dẫn hoạt động phát triển văn hóa đọc, ban hành Kế hoạch số 5270/KH-BTTT ngày 24/12/2021 hướng dẫn tổ chức Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam trên toàn quốc. Theo đó, Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam được tổ chức thường xuyên trong năm với các hoạt động phong phú, đa dạng, thiết thực, hiệu quả, bảo đảm đúng mục đích, yêu cầu nhằm phát huy sức mạnh, sự hưởng ứng tích cực của cộng đồng, các cơ quan, tổ chức xã hội tham gia vào việc xây dựng và phát triển văn hóa đọc.

Tại cuộc họp báo về Ngày Sách và Văn hóa đọc lần thứ nhất, Cục trưởng Cục Xuất bản, In và Phát hành (Bộ Thông tin và Truyền thông) Nguyễn Nguyên khẳng định, phát triển văn hóa đọc có ý nghĩa quan trọng đối với mỗi quốc gia, tác động đến việc phát triển kinh tế, văn hóa, nâng cao chất lượng sống của người dân. Trong khi đó, tỷ lệ người đọc sách ở nước ta chưa cao, vì vậy, việc tổ chức Ngày Sách và Văn hóa đọc là dịp để khơi dậy tình yêu sách, thúc đẩy việc đọc sách, tiếp nhận tri thức và nâng cao văn hóa đọc trong cộng đồng, góp phần nâng cao dân trí, văn hóa, phát triển kinh tế đất nước.

Cùng chung quan điểm, Phó Vụ trưởng Vụ Thư viện (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) Đoàn Quỳnh Dung cho rằng, việc chuyển từ Ngày Sách Việt Nam sang Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam là động lực cho việc khuyến đọc, khơi nguồn cho các hoạt động nhằm thổi hồn vào sách. Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam sẽ gắn kết các tác giả - người làm sách - tác phẩm - độc giả, giúp lan tỏa sức sống của sách trong cộng đồng…

Phát triển văn hóa đọc thành ‘thương hiệu quốc gia’

Trước bối cảnh văn hoá nghe nhìn đã, đang lấn át mạnh mẽ văn hóa đọc, các nhà nghiên cứu, các nhà làm văn hóa và cả cộng đồng đều đang nỗ lực để tìm câu trả lời ho những câu hỏi như: “Cần phải làm gì?”, “Làm thế nào?” để Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam 21/4 thực sự có ý nghĩa hơn, nhân văn hơn, thiết thực hơn đối với toàn thể nhân dân, để hoạt động này thu hút được đông đảo bạn đọc cả nước và những người làm nghề sách (xuất bản, in, phát hành) và thư viện, để Ngày Sách Việt Nam trở thành một hoạt động xã hội mang biểu trưng văn hoá, giống như Ngày thơ Việt Nam (Rằm Tháng Giêng) diễn ra hằng năm.

Gian trưng bày sách tại Hội sách Hà Nội 2015 với chủ đề "Sách và Di sản" thu hút nhiều độc giả lớn tuổi (2015). Ảnh: TTXVN

Ngay khi Bộ VH,TT&DL ban hành kế hoạch tổ chức Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam năm 2022, các Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Sở Văn hóa và Thể thao các địa phương triển khai nhiều hoạt động hưởng ứng rộng khắp.

Với chủ đề "Chấn hưng văn hóa và phát triển văn hóa đọc", Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam năm 2022 chính thức khai mạc ngày 15/4 tại Thư viện Quốc gia Việt Nam.

Tại Hà Nội, hưởng ứng Ngày Sách và Văn hóa đọc Việt Nam lần thứ nhất, nhiều hoạt động thiết thực sẽ được tổ chức tại Phố sách Hà Nội (phố 19 tháng 12, quận Hoàn Kiếm) từ ngày 15 đến 23/4, để độc giả Thủ đô và du khách trải nghiệm, góp phần tôn vinh giá trị của sách và nâng cao văn hóa đọc trong cộng đồng.

Cụ thể, Hội Xuất bản Việt Nam chỉ đạo, phối hợp với Ban Tuyên giáo Trung ương, Bộ Thông tin và Truyền thông tổ chức lễ phát động phong trào đọc sách vào sáng 21/4. Các đơn vị xuất bản, phát hành có các hoạt động hấp dẫn, như: Giới thiệu sách mới của Công ty cổ phần Văn hóa và Truyền thông Nhã Nam (ngày 15/4); Tọa đàm “Nghĩ tích cực, sống tự tin” do Công ty TNHH Thương mại và Dịch vụ văn hóa Đinh Tị tổ chức (ngày 17/4); giới thiệu sách thiếu nhi của Nhà Xuất bản Kim Đồng (ngày 23/4)…

Tai Đắk Lắk, ngoài các hoạt động tọa đàm, trưng bày, giới thiệu sách tại Đường Sách Cà phê Buôn Ma Thuột, tỉnh triển khai các xe ô tô thư viện lưu động (phục vụ 1.000 - 1.500 bản sách, gồm nhiều thể loại khác nhau như: Sách văn học thiếu nhi, sách khoa học thường thức dành cho thiếu nhi, các loại sách tham khảo, các loại sách kỹ năng sống, sách khoa học kỹ thuật, pháp luật, y học… ); quyên góp sách, trang thiết bị đọc sách tặng trẻ em nghèo, hỗ trợ các thư viện vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo và các đối tượng bảo trợ xã hội…

Tỉnh Quảng Nam phát động phong trào đọc sách tại trường học, tại gia đình và những không gian thích hợp.

Tỉnh Thanh Hóa kết nối giới thiệu Hội sách online chào mừng Ngày Sách và văn hóa đọc Việt Nam lần thứ nhất tại sàn Book365.vn của Bộ Thông tin và Truyền thông và website http://book365.thanhhoa.gov.vn của tỉnh.

Chia sẻ về việc lan tỏa văn hóa đọc trong bối cảnh mới, ông Nguyễn Hữu Ngọc, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh cho rằng, trong giai đoạn hiện nay, sự phát triển rất nhanh chóng của internet, của các mạng xã hội như facebook, Instagram, youtube, tiktok… đã và đang ảnh hưởng rất lớn đến mọi sinh hoạt của con người - cả mặt tích cực và tiêu cực, đặc biệt là giới trẻ. Trong đó có thói quen tìm hiểu học hỏi tri thức thông qua đọc sách. Tuy nhiên, nếu nhìn nhận ở khía cạnh tích cực rõ ràng sự phát triển của công nghệ số đã mở ra những cơ hội cho người đọc trong việc tiếp cận với nguồn tri thức phong phú vô tận trên kho tài nguyên internet.

Theo ông Phạm Quốc Hùng, Vụ trưởng Vụ Thư viện, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo là nền tảng quan trọng đối với việc tổ chức các hoạt động phát triển văn hoá đọc cho giới trẻ. Vì vậy trong kỷ nguyên số các yếu tố về cơ sở vật chất hạ tầng công nghệ thông tin, trình độ nguồn nhân lực... có tính chất then chốt thúc đẩy văn hoá đọc cho thanh thiếu niên trong giai đoạn mới. Nhưng một điều vô cùng quan trọng đó là cần phải nhận diện những cơ hội và thách thức.

“Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp lần thứ tư, văn hóa đọc của thanh niên, thiếu niên có nhiều thay đổi, cần có những nhận diện thấu đáo để từ đó kiến nghị xây dựng chính sách thúc đẩy các hoạt động tuyên truyền, phát triển văn hóa đọc trong bối cảnh chuyển đổi số” - ông Phạm Quốc Hùng nhấn mạnh.

Nhà văn Kiều Bích Hậu (Hội đồng Văn học dịch, Hội Nhà văn Việt Nam) cũng đưa ra ý kiến, có thể phát triển văn học Việt thành thương hiệu mạnh của quốc gia. Theo nhà văn: Văn học là sản phẩm văn hóa cao cấp, là sản phẩm cốt lõi thể hiện tâm hồn, tinh thần dân tộc. Trong tiến trình hội nhập toàn cầu, vấn đề trước tiên để quyết định chất lượng mối bang giao giữa các quốc gia chính là sự thấu hiểu tâm hồn của nhau. Văn học chính là tấm thẻ căn cước của tâm hồn để chúng ta vượt ra khỏi biên giới quốc gia, hội nhập và phát triển.

Tại Hội nghị Ban Chấp hành Hội Xuất bản Việt Nam lần thứ 7 (nhiệm kỳ 2017 - 2022), diễn ra sáng 18/2 ở Hà Nội, vấn đề phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng được xác định là một trong năm mục tiêu hoạt động của Hội và đây cũng là nội dung được chú trọng trong năm 2022. Tại đây, các chuyên gia nhận định, vấn đề phát triển văn hóa đọc để phát huy một cách sâu rộng, sẽ không chỉ là việc của các cấp ngành chức năng, hội nghề nghiệp mà còn cần sự chung tay của toàn xã hội. Bởi nếu người lớn không ham đọc sách thì sẽ không thể khuyến khích được thanh thiếu niên tìm đến sách.

Nếu cha mẹ thờ ơ với sách thì không thể trách mắng con không đọc sách. Nếu các bài giảng trên lớp không chỉ đóng khung vào nội dung trong sách giáo khoa, mà còn khuyến khích học sinh tiếp tục đào sâu, tìm hiểu thông qua các sách vở, tài liệu có liên quan chắc chắn sẽ giúp kiến thức trẻ được tiếp nhận trở nên hữu ích.

Các tủ sách tại các gia đình, dòng họ cũng cần có nhiều đầu sách phong phú, hấp dẫn, để tạo tâm lý đoc sách và thu hút con cháu tìm đến. Như vậy, sách cần đi vào cuộc sống bằng nhiều cách thức đa dạng, mà ở đó mỗi cá nhân cần đóng vai trò của một người giữ lửa và truyền lửa, khi đó chúng ta sẽ xây dựng được một xã hội học tập sôi nổi và ý nghĩa.