Để thích nghi trong thời đại báo chí số, phóng viên, nhà báo cần phải chủ động xây dựng chiến lược nghiên cứu, học tập và làm quen với những công nghệ mới. Đồ họa: Anh Vũ
Thế giới báo chí đang bước vào một giai đoạn chuyển mình chưa từng có trong lịch sử. Những nền tảng như mạng xã hội, ứng dụng đọc tin tức, chatbot, trí tuệ nhân tạo đã và đang định nghĩa lại vai trò của nhà báo trong xã hội hiện đại. Người đọc giờ đây không cần mở một tờ báo để biết thông tin - họ có thể hỏi trợ lý ảo, xem clip tóm tắt trên mạng xã hội, hay đọc những bản tin được gợi ý theo thuật toán.
Thích nghi để tồn tại
Nghiên cứu của tiến sĩ Gregory Perreault, Đại học Nam Florida (Mỹ), thích nghi không còn là một khái niệm mơ hồ trong ngành báo chí số. Trong kỷ nguyên mà tin tức lan truyền với tốc độ ánh sáng, nơi người đọc không chỉ đòi hỏi thông tin nhanh mà còn phải hấp dẫn, sinh động, nhà báo buộc phải tái định hình vai trò của mình. Họ không còn đơn thuần là người đưa tin, mà là những người kiến tạo trải nghiệm thông tin trên nền tảng kỹ thuật số.
Thích nghi còn nằm ở khía cạnh tinh thần. Trong một thế giới tin giả lan tràn, sự công kích cá nhân qua mạng trở thành nỗi ám ảnh thường trực. Nhà báo không chỉ chịu áp lực đưa tin chính xác mà còn phải học cách bảo vệ cảm xúc, giữ vững lập trường, đồng thời linh hoạt thay đổi để không bị đào thải. Khái niệm thích nghi giờ đây mở rộng ra cả về mặt công nghệ lẫn tâm lý.
Tiến sĩ Ashutosh Mishra, Trường Truyền thông Đại chúng Chitkara, Đại học Chitkara Punjab (Pakistan) chỉ ra rằng những phóng viên hiện đại không thể chỉ giỏi một lĩnh vực. Họ cần đa năng, vừa là người quay phim, người dựng video, nhà sản xuất podcast, người phát triển nội dung mạng xã hội và đôi khi là cả người trả lời comment, xây dựng thương hiệu cá nhân. Quá trình thích nghi không hề dễ dàng, nhưng đó là con đường duy nhất để tồn tại và phát triển trong môi trường số đang thay đổi từng ngày.
Một cuộc cách mạng đầy thử thách
Chuyển đổi số không chỉ là câu chuyện công nghệ. Đó là một cuộc cách mạng đang diễn ra trong từng tòa soạn, từng đội ngũ phóng viên và trong chính cách chúng ta định nghĩa báo chí.
Đầu tiên là sự thay đổi trong mô hình vận hành. Các tòa soạn buộc phải đầu tư hạ tầng kỹ thuật số, từ hệ thống quản lý nội dung đến các công cụ phân tích dữ liệu người đọc. Những công việc tưởng chừng xa lạ với phóng viên như SEO, quản trị dữ liệu, quản lý mạng xã hội giờ đây trở thành một phần không thể thiếu trong chiến lược phát triển nội dung. Các tòa soạn hiện đại thậm chí thiết lập riêng các phòng ban nghiên cứu dữ liệu để theo dõi hành vi người đọc, từ đó tối ưu hóa nội dung theo từng nhóm đối tượng.
Nhưng thích nghi không chỉ là tiếp thu cái mới - đó còn là quá trình chọn lọc. Nhiều nhà báo quyết định rút lui khỏi mạng xã hội vì cảm thấy môi trường này gây tổn hại đến tinh thần, trong khi số khác lựa chọn đầu tư vào xây dựng cộng đồng riêng để tránh lệ thuộc vào thuật toán. Họ đang học cách kiểm soát nền tảng thay vì để nền tảng điều khiển mình. Đây chính là sự thích nghi mang tính chiến lược: Chọn lựa điều gì đáng giữ lại và điều gì cần từ bỏ.
Trong khi đó, các yếu tố bên ngoài như khủng hoảng kinh tế, môi trường chính trị bất ổn, hay sự phát triển của AI càng làm tăng sự bất định trong nghề. Một số vị trí có thể bị thay thế, nhưng cũng có những vai trò mới được tạo ra. Nhà báo giờ đây phải chấp nhận rằng, công việc của họ sẽ không còn giống như cách đây 10 năm - và thậm chí 5 năm tới cũng sẽ rất khác hiện tại.
