Chưa bao giờ Luật Báo chí và vấn đề đạo đức nghề nghiệp người làm báo Việt Nam - hai nội dung rất gần gũi với nhau, có sự liên kết, tác động qua lại lẫn nhau trong hoạt động báo chí lại được đặt ra gắt gao và câu thúc như bây giờ.

Với khả năng tạo ra dư luận xã hội nhanh chóng và rộng khắp, báo chí luôn có tác động xã hội rất mạnh mẽ, vì vậy báo chí là một nghề đòi hỏi rất khắt khe đến năng lực và cái tâm của người làm nghề. Cái tâm ở đây chính là đạo đức của người làm báo, hơn thế là sự nghiêm túc chấp hành pháp luật, thượng tôn pháp luật trong quá trình tác nghiệp.

Ở nước ta, Luật Báo chí có từ năm 1989 và đã được sửa đổi, bổ sung một số lần để phù hợp với những quy định của pháp luật cũng như sự thay đổi của đời sống báo chí trong nước. Quy định đạo đức người làm báo Việt Nam cũng đã được Hội Nhà báo Việt Nam ban hành từ Đại hội lần thứ VIII - năm 2005 với vai trò dẫn dắt lương tâm và trách nhiệm của hội viên nhà báo. Trong những năm qua Luật Báo chí và Quy định đạo đức người làm báo Việt Nam đã góp phần quan trọng vào việc định hướng, điều chỉnh hành vi của nhà báo trong quá trình tác nghiệp; tác động mạnh mẽ đến các bước quy trình sản xuất của cơ quan báo chí, để tạo ra những sản phẩm báo chí có chất lượng cao đóng góp tích cực vào sự đổi mới quê hương, đất nước.

Khẳng định những kết quả và đóng góp to lớn của báo chí cách mạng thời gian qua, cũng phải thẳng thắn thừa nhận rằng, vẫn còn nhiều người làm báo, cơ quan báo chí bởi nhiều lý do khác nhau đã vi phạm pháp luật, trong đó có cả việc vi phạm Luật Báo chí, và đã bị xử lý ở những mức độ khác nhau, gây ảnh hưởng không nhỏ đến uy tín, phẩm giá của nghề báo cũng như danh dự của người làm báo chân chính. Nhiều cơ quan báo chí thường làm theo thói quen, theo yêu cầu cuộc sống một cách tự nhiên; nhiều người làm báo nhưng không nắm rõ pháp luật, đặc biệt là Luật Báo chí hiện hành, và chỉ đến khi vi phạm hoặc vướng mắc điều gì mới tìm đến luật để xem, thì đã muộn.

Có thể nhận thấy trong hàng loạt những sai sót gần đây của báo chí, có nhiều vụ việc xuất phát từ sự yếu kém về năng lực chuyên môn nghề nghiệp, khả năng phát hiện, làm chủ vấn đề của người làm báo hạn chế, công nghệ của tòa soạn chậm đổi mới, nhưng hơn cả, đó là việc chấp hành pháp luật của một số người làm báo rất thấp, nếu không muốn nói chỉ vì những lợi ích trước mắt mà bất chấp, tự biến mình thành công cụ của nhóm lợi ích.

Vấn đề đặt ra đó là cần thiết soạn thảo, ban hành Luật Báo chí sát với xu thế báo chí, đời sống chính trị, kinh tế - xã hội trong nước, nhưng cần hơn là đối tượng áp dụng, chịu sự tác động, điều chỉnh của luật phải thực hiện nghiêm theo luật. Hơn lúc nào, cơ quan quản lý Nhà nước về báo chí phải đẩy mạnh kiểm tra, giám sát, phát hiện sai phạm; Hội Nhà báo đóng vai trò tập hợp, đoàn kết báo giới phải tăng cường trách nhiệm, dẫn dắt hội viên nhà báo thực hiện đúng chức trách, nhiệm vụ, tuân thủ đầy đủ pháp luật, điều lệ liên quan đến tư cách nghề nghiệp, đến trách nhiệm hội viên…

Sau gần 30 năm thực hiện, Luật Báo chí năm 1989, sửa đổi, bổ sung năm 1999, về cơ bản không còn phù hợp với những quy định của pháp luật, nhất là Hiến pháp năm 2013; đặc biệt không còn theo kịp những diễn biến của đời sống báo chí sôi động trong nước. Sau 17 lần soạn thảo, góp ý, chỉnh sửa, Luật Báo chí năm 2016 đã được Quốc hội Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (khóa XIII) thông qua ngày 5/4/2016, có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2017. Luật gồm 6 chương, 61 điều, trong đó có 32 điều mới, 29 điều sửa đổi, bổ sung.

Luật Báo chí 2016 được đánh giá là sát với thực tế đời sống báo chí trong nước hơn, sự ràng buộc cao hơn; đặc biệt là chức năng, nhiệm vụ của Hội Nhà báo Việt Nam - tổ chức cao nhất của người làm báo Việt Nam đã được luật hóa tại Điều 8, để trở thành một tổ chức chính trị - xã hội - nghề nghiệp.

Luật Báo chí 2016 cũng đã “luật hoá” những quy định bắt buộc về đạo đức người làm báo Việt Nam; quy định về hoạt động kinh doanh dịch vụ của cơ quan báo chí; quy định những hành vi bị cấm trong hoạt động báo chí; bổ sung một số quy định về cải chính và xử lý vi phạm…

Luật sẽ tạo nền tảng, cơ sở pháp lý quan trọng, giúp những người làm báo dựa vào để phục vụ xã hội và người dân tốt hơn. Người làm báo cần phải nghiên cứu, học tập để nắm vững các điều luật của Luật nhằm phục vụ tốt hơn công việc của mình, tránh sai sót trong quá trình tác nghiệp.

Từ khi Luật Báo chí 2016 ra đời đã nhận được sự quan tâm, hoan nghênh của những người làm báo và cả xã hội với hy vọng Luật sẽ góp phần xây dựng một xã hội dân chủ, công bằng, văn minh, là cơ sở để xây dựng nhà nước pháp quyền. Có thể nói, đây là luật của chính chúng ta, rất thiết thân với người làm báo, trong Luật có nhiều nội dung mới, có sự ràng buộc cao hơn, bởi thế cũng đòi hỏi tâm thế, trách nhiệm thực hiện của người làm báo cao hơn; nhiệm vụ kiểm tra, giám sát của cơ quan quản lý Nhà nước về báo chí, trách nhiệm phối hợp của tổ chức Hội nhà báo cao hơn trong nhiệm vụ tạo ra một môi trường báo chí và tác nghiệp báo chí đúng nghĩa, để Luật Báo chí thực sự đi vào cuộc sống, phát huy đầy đủ giá trị và hiệu quả.

Để góp phần làm sảng tỏ hơn vấn đề, tạo cơ sở nâng cao ý thức, trách nhiệm, hiệu quả trong việc thực hiện Luật Báo chí 2016 cũng như Quy định đạo đức nghề nghiệp đối với người làm báo và cơ quan báo chí; giúp các tập thể, cá nhân nắm bắt và sử dụng hiệu quả Luật Báo chí 2016 trong cuộc sống, Hội Nhà báo Thanh Hóa chủ trì phối hợp với các Hội Nhà báo trong Cụm thi đua các Hội Nhà báo khu vực Bắc Trung Bộ tổ chức Hội thảo

“Giải pháp đưa Luật Báo chí 2016 vào cuộc sống”. Hội thảo sẽ góp phần làm sáng tỏ thêm những vấn đề sau:

Thứ nhất là, vai trò, tầm quan trọng của Luật Báo chí 2016 đối với người làm báo và công chúng báo chí.

Thứ hai là, những điểm mới của Luật Báo chí 2016 so với Luật Báo chí hiện hành; việc triển khai thực hiện những điểm mới này thế nào cho hiệu quả.

Thứ ba là, vai trò của Hội Nhà báo trong việc quản lý hội viên; trách nhiệm của cơ quan báo chí trong việc quản lý phóng viên để thực hiện nghiêm Luật Báo chí 2016 và Quy định đạo đức Người làm báo Việt Nam.

Thứ tư là, nâng cao vai trò, trách nhiệm của cơ quan chỉ đạo, cơ quan quản lý Nhà nước về báo chí địa phương trong việc kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm Luật Báo chí 2016.

Đặc biệt cần đi sâu phân tích, tìm hướng giải cho những vấn đề mà người làm báo, cơ quan báo chí địa phương thường vướng phải trong quá trình tác nghiệp như: Thực hiện Luật Báo chí như thế nào để vừa phù hợp với quy định của luật, lại đảm bảo được các yêu tố có tính địa phương; Giải pháp để tháo bỏ “rào cản” từ một số người phát ngôn và cung cấp thông tin cho báo chí ở một số sở, ngành, huyện, thị xã, thành phố (như tình trạng người phát ngôn từ chối cung cấp thông tin, né tránh báo chí…); Làm gì để vừa đẩy mạnh kinh tế báo chí nhưng không vi phạm pháp luật…

Hy vọng hội thảo sẽ trở thành diễn đàn để người làm báo, cơ quan chỉ đạo, cơ quan quản lý Nhà nước về báo chí, đặc biệt là các cấp Hội nhà báo trong khu vực chia sẻ kinh nghiệm, trao đổi các vấn đề đang đặt ra từ thực tế đời sống báo chí tại địa phương, để góp phần đưa Luật Báo chí 2016 và Quy định đạo đức nghề nghiệp người làm báo Việt Nam phù hợp với pháp luật hiện hành do Hội Nhà báo Việt Nam vừa ban hành đi vào cuộc sống hiệu quả nhất.