Tác giả trong động Bo Cúng.  Ảnh: Vũ Do

Bài 1: Động Bo Cúng đẹp đến nao lòng!

Mở đầu cho chuyến hành trình tìm hiểu về những gì còn ẩn chứa trong bạt ngàn núi non trùng điệp của miền Tây Thanh Hóa, là huyện Quan Sơn. Đây là vùng đất trước thuộc huyện Quan Hóa, năm 1997, từ một huyện miền núi rộng lớn, núi non hiểm trở, là vùng cao giáp với nước bạn Lào, huyện Quan Hóa được trên cho tách ra lập thêm 2 huyện mới là Quan Sơn và Mường Lát. Kể từ ngày đó, cái tên Quan Sơn ngày càng thân thiết với người dân xứ Thanh cũng như đồng bào cả nước. Quan Sơn hùng vĩ, núi non trùng điệp theo QL 217 kéo ngược đến cửa khẩu quốc tế Na Mèo. Mảnh đất “sơn thủy hữu tình” này còn ẩn chứa trong mình khá nhiều danh thắng lung linh sắc màu huyền thoại, gắn liền với đời sống của cư dân các Mường! Và vô cùng hấp dẫn với những ai tò mò muốn khám phá nét đẹp huyền bí mang đậm màu sắc mà sử thi “ đẻ đất đẻ nước” đã từng phác họa.

  Theo tuyến đường vành đai biên giới nay là QL16 nối với QL 217 không xa, trước khi khám phá động Bo Cúng ở bản Chanh xã Sơn Thủy, hãy thả bộ từng bước nhẹ nhàng để nghe tiếng gió rừng lao xao, tiếng suối chảy róc rách, tiếng chim hót líu lô như đang kể với du khách về một câu chuyện tình bất tử! Chuyện rằng: Xưa lắm rồi ở Mường Mìn ( Mường ngoài) có người con gái được sinh ra trong gia đình giàu có. Càng lớn người con gái ấy càng xinh, nàng xinh đẹp đến độ núi non phải nghiêng mình nhìn ngắm, suối sông phải ngừng chảy mỗi khi nàng vén váy lội qua… Khi đến tuổi trưởng thành, nàng đem lòng yêu chàng trai ở Mường Xia (Mường trong) mặc dù gia cảnh chàng trai rất nghèo. Biết chuyện, cha mẹ nàng ra sức ngăn cấm không cho nàng gặp gỡ chàng trai Mường Xia. Nhưng, gia đình nàng càng ngăn cấm bao nhiêu thì trái tim yêu thương chàng trai nghèo lại thổn thức bấy nhiêu. Nàng đứng ngồi không yên khi mỗi ngày không được nghe chàng khặp (hát) không được thấy được hình bóng chàng trên non cao hay dưới sông suối…

Nhiều ngày bị “bế quan tỏa cảng”, nàng và chàng chỉ còn cách ngồi hai bên chân núi hát cho nhau nghe. Tiếng hát giao duyên bay qua ngọn núi cao, hòa tan trong rừng đại ngàn làm cho muông thú ngơ ngác xao lòng thương cảm…Tiếng hát của đôi trai gái yêu thương nhau nhưng bị cấm đoán đã làm cho núi cao sừng sững cũng động lòng thương xót. Và, vào một ngày đẹp trời ngọn núi đá sừng sững, giới tuyến của sự chia cắt chàng và nàng bỗng dưng tách làm đôi để hình thành con đường mòn dẫn lối cho nàng gặp chàng. Họ gặp nhau, biết không thể cùng nhau chung sống, chàng và nàng đã cắt ngón tay lấy máu ăn thề với nguyện ước: “cùng chết bên nhau, cho hồn lìa khỏi xác, để chúng mình được ở bên nhau. Cùng chết bên nhau để được biến vào núi Pha Dùa, sống bên làn mây trắng, bước lên đỉnh núi cao làm thần hai Mường”! Chiêm ngưỡng hai ngọn núi mà đôi trai gái hai Mường hóa thân, đắm chìm trong huyện thoại Pha Dùa, tôi như người bị thôi miên rồi thốt lên: Anh về Mường Mìn tìm em/ Tìm không thấy ngẩn ngơ đứng ngắm/ Núi đá cao chia đôi hai phía/ Phía Mường Xia là anh…đợi em về! Đang “lảm nhảm” như người bị lên đồng bỗng Hà Xuân Tân, Chủ tịch UBND xã Sơn Thủy nói to: đến động Bo Cúng rồi nhà báo ơi!

Định thần, phóng tầm mắt nhìn chao ôi sao cảnh sắc nơi này đẹp đến thế! Đẹp như bức tranh thủy mặc. Dòng suối Xia uốn lượn như dải lụa mềm quanh dãy núi Bo Cúng đẹp đến nao lòng. Chúng tôi lội qua suối và leo lên bờ suối Xia chừng 50m, miệng động Bo Cúng hiện ra. Đang hứng chịu cái nắng nóng tháng 7 như đổ lửa, vừa lọt qua cửa động vào trong, không khí mát dịu trong lành đã tiếp thêm sức mạnh để chúng tôi khám phá những gì đã, đang tồn tại trong lòng núi Bo Cúng. Thật tuyệt vời với những gì đang hiện ra trước mắt đoàn “thám hiểm”. Những nhũ đá đủ các hình hài, sắc màu lung linh huyền ảo. Chỗ này là hình tượng Phật tọa trên đài sen, chỗ kia là hình cụ già ngồi câu cá. Rồi ruộng bậc thang, người cày cấy, những búp măng tre, luồng, vầu đặc sản của vùng sơn cước lúc ẩn lúc hiện như suối tóc mượt mà duyên dáng của thiếu nữ, lúc thì lung linh tráng lệ nguy nga như cung điện nơi trần thế…

Càng đi sâu vào trong động hàng ngàn nhũ đá với muôn màu muôn vẻ quần tụ về đây như kiệt tác trời đất ban cho vùng đất này. Tôi đã thăm nhiều hang động ở Thanh Hóa, như động Hồ Công ( Vĩnh Lộc), động Từ Thức ( Nga Sơn), động Tiên Sơn (TP Thanh Hóa) hay động Trường Lâm ( Tĩnh Gia)… không ngoa ngôn một chút nào khi nói rằng động Bo Cúng ở nơi đây có thể mệnh danh “Quan Sơn đệ nhất động”. Động Bo Cúng sâu vào núi khoảng trên dưới 1000m. Có lối sâu xuống lòng đất, có hang thông lên trời cao. Vì thế trong lòng hang có chỗ rộng trên 50m cùng nhiều ngõ ngách đã làm cho bầu không khí trong hang rất phù hợp với con người. Điều đáng nói là động Bo Cúng gần như còn hoang sơ chưa bị tác động nhiều của con người. Và chính điều này mà động Bo Cúng cũng hấp dẫn hơn, khác biệt hơn và cũng cần nhiều hơn sự quan tâm của các ngành, các cấp, các doanh nghiệp trong và ngoài tỉnh Thanh Hóa đầu tư để biến sự hoang sơ trầm tích của Bo Cúng trở thành điểm du lịch sinh thái, mạo hiểm hấp dẫn khách du lịch thập phương đến với miền Tây Thanh Hóa.

Bài 2: Xuôi về Phà Lò, bản Khạn

Từ năm 2015 trở về trước, mỗi khi đi lên huyện Quan Sơn, nhất là vào mùa mưa thì đoạn QL 217 từ ngã 3 Đồng Tâm lên cửa khẩu quốc tế Na Mèo ( 88 km) luôn là nỗi lo cho người và phương tiện giao thông, nhất là “điểm đen” cầu Phà Lò ( cũ) mỗi khi mưa lũ tràn về. Bây giờ thì đoạn quốc lộ này đẹp như tranh vẽ, không chỉ được nâng cấp, thảm nhựa phẳng lì mà còn uốn lượn theo các sườn đồi núi với thảm cây rừng xanh ngút ngàn! QL 217 nằm trong mạng lưới giao thông Tiểu vùng sông Mê Kông mở rộng (GMS) phía Bắc.

Hành lang Đông Bắc của GMS bao gồm TP Nam Ninh tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc; Hà Nội và Thanh Hóa, Việt Nam; Luông Prabăng, Lào; Bangkok, Thái Lan. QL 217 và các đoạn tuyến đường 6, 6A, 6B tỉnh Hủa Phăn của Lào thuộc hành lang Đông Bắc Lào với Bắc Việt Nam và nối ra biển tại Thanh Hóa, giúp cho phía Bắc Lào tiếp cận thuận lợi với Cảng biển Nghi Sơn. Vì thế, khu vực miền Tây Thanh Hóa được hưởng lợi từ dự án này sẽ góp phần không nhỏ trong chiến lược phát triển kinh tế xã hội nói chung, du lịch nói riêng. Vì thế, cầu Phà Lò ( đã được xếp hạng di tích lịch sử, văn hóa, danh lam thắng cảnh cấp tỉnh) và quần thể du lịch sinh thái, mạo hiểm bản Khạn chăc chắn sẽ là điểm dừng chân của du khách.

Bản Khạn biệt lập trên cao nguyên thu nhỏ thuộc xã Trung Thượng cách cầu Phà Lò và thị trấn Quan Sơn không xa. Là một bản người Thái, theo tên gọi địa phương là bản Pù Khạn có nghĩa là bản làng trên núi cao với cảnh quan đồi núi, khe suối rất tự nhiên, hoang sơ. Chính vẻ tự nhiên, hoang sơ ấy còn giữ được cây cối phủ xanh từ dưới chân lên tận đỉnh núi. Trong không gian huyền ảo thấp thoáng bóng các căn nhà sàn dân tộc Thái truyền thống với nét kiến trúc rất riêng và ấn tượng.

Thác Pù Khạn. Ảnh: Vũ Do

Vào khu vực bản Khạn, có rất nhiều địa điểm kích thích tính tò mò của những ai thích khám phá. Bắt đầu là mỏ nước nóng lạnh có lưu lượng nước khá lớn, trong veo tuôn trào suốt ngày đêm chảy từ trong lòng núi ra suối Khạn. Điều đặc biệt và có lẽ “ độc nhất vô nhị” ở miền Tây Thanh Hóa, là mỏ nước này khi mùa hè về nóng nực thì dòng nước mát lành. Đông đến hanh heo giá lạnh, nước ở suối Khạn lạc ấm và bốc hơi thành những vầng mây trắng lảng đãng quanh các sườn núi. Được tạo hóa  ban tặng cho mỏ nước quý, dân bản Khạn đã be bờ , nạo vét tạo ra một lòng hồ mi ni để tích trữ nước. Đồng thời xây nhà tắm, lắp ống dẫn nước phục vụ bà con dân bản và khách du lịch. Nhà tắm được cư dân nơi đây xây cũng vào loại có một không hai: chỉ có tường ngăn phòng nam và nữ, nhưng phía sau nhìn ra suối Khạn không có tường ngăn. Vì thế, khách xuống thăm mỏ nước đôi khi bắt gặp những cô gái, chàng trai bản Khạn tắm tiên ở mỏ nước nóng lạnh này. Không biết có phải được một lần tình cờ nhìn thấy cảnh “ tiên” xuống tắm suối Khạn mà bạn tôi là Hà Văn Thương ( dân tộc Thái), nguyên Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc tỉnh Thanh Hóa đã thả hồn bằng những vần thơ: Em tắm như tiên ngâm mình dưới suối/ Mặc kệ thôi ai đó trộm thấy mình…

Còn khá nhiều điểm đến hấp dẫn ở quần thể du lịch này không thể viết kỹ trong một bài báo, mà chỉ có thể giới thiệu khái quát. Một núi đá hang Ken, đứng ở đây ngắm nhìn không xa thấy Kánh Móc ( thác Mây Mù) nước từ trên cao dội xuống trắng xóa như lớp lớp sương mù huyền ảo nên thơ. Một thác nước khác có tên gọi là Hin Lón ( thác đá Mồ Côi) cao khoảng 30m cũng gợi lên bao sự tò mò cho những người thích khám phá.

Ngay cạnh chân thác là động Thắm Tiên ( Hang Tiên) với bao cảnh đẹp được bày đặt trong hang động làm say đắm lòng người.

 Rồi Bo Ngoạng, Bo Khằm, những địa danh, thắng tích, danh lam thắng cảnh hiện hữu ở khu vực Phà Lò, bản Khạn mang dáng vóc của núi rừng miền Tây và những câu chuyện kỳ thú hư hư, thực thực khác nhau, nếu du khách chỉ một lần tìm hiểu, khám phá, chiêm ngưỡng, chắc chưa thể hài lòng…

Suối nước nóng lạnh. Ảnh: Vũ Do

Khu vực này hiện đang được chính quyền huyện Quan Sơn và tỉnh Thanh Hóa xác định là điểm du lịch sinh thái, nơi bảo tồn bản sắc và khai thác yếu tố văn hóa dân tộc để phục vụ du lịch. Vì thế, một quy hoạch tổng thể và chi tiết, một phương án huy động các nguồn lực để đầu tư xây dựng nhằm biến khu vực Phà Lò bản Khạn cùng với các danh thắng khác ở Quan Sơn trở thành những điểm du lịch lung linh tỏa sáng hấp dẫn.

Thú thật, nói một lần đến miền Tây xứ Thanh mà mới khám phá được một huyện ở vùng đất rộng lớn này quả chưa thỏa đáng với những gì còn tiềm ẩn ở nơi đây. Thanh Hóa có đến 27 huyện, thị, thành với số dân gần 3,5 triệu người, trong đó có 11 huyện miền núi với dân số trên 1,2 triệu người là vùng đất được mệnh danh miền di tích và thắng cảnh. Trong đó có Di sản thế giới thành Nhà Hồ, và gần 1500 di tích, lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh được công nhận chăc chắn là nơi níu chân du khách thập phương mỗi lần ghé thăm.

                                                                                      Cao Ngọ (Báo Du lịch)