Đây là cuốn sách thứ 7 của Tiến sĩ, Nhà báo Nguyễn Quang Hòa về nghề báo. Trước đó ông đã xuất bản những cuốn như: Phóng viên và Tòa soạn (NXB Văn hóa- Thông tin, 2002); Nghề báo, những bài học nhớ đời (NXB Thông tin và Truyền thông, 2012); Phóng sự báo chí- Lý thuyết, kĩ năng và kinh nghiệm (NXB Thông tin và Truyền thông, 2014, tái bản có bổ sung năm 2015); Biên tập báo chí (NXB Thông tin và Truyền thông, 2015, tái bản có bổ sung năm 2016);  Tổ chức hoạt động cơ quan báo chí- Thực tiễn và xu hướng phát triển (NXB Thông tin và Truyền thông, 2016). Nghệ thuật ứng xử của nhà báo: Con đường ngắn nhất tới thành công (NXB Thông tin và Truyền thông, 2017).

Mặc dù mới chỉ rời công việc làm báo chuyên nghiệp để rẽ sang sự nghiệp giảng dạy về báo chí ở Học viện Báo chí và Tuyên truyền nhưng tác phẩm này đã là cuốn sách thứ 5 ông viết trong 3 năm đó. Số lượng những đầu sách dày đặc và liên tiếp nối nhau ra đời cho thấy sự miệt mài, tâm huyết của ông với việc học báo và làm báo. Có lẽ chính việc “chuyển dịch” từ “làm báo” sang “dạy báo” đã khiến Nguyễn Quang Hòa phát hiện ra những “lỗ hổng” cần phải lấp đầy cho những sinh viên đang học để trở thành nhà báo và những nhà báo muốn trở thành nhà báo giỏi. Vì thế, những cuốn sách này càng có thể coi là sự tổng kết, đúc rút kinh nghiệm, là sự kết tinh, lắng đọng của cả một quá trình làm báo để giờ ông đem “truyền nghề” lại cho những người sẽ và đang là đồng nghiệp trẻ.

“11 bí quyết để trở thành nhà báo giỏi” được chia làm 9 chương. Mỗi chương là một “vấn đề lớn” với người làm báo. Chương 1, 2, 3 được coi là những chương dẫn luận, đặt vấn đề, “nhập môn” mà bất cứ ai muốn trở thành nhà báo không thể bỏ qua những điều quý báu viết ở đây.

Chương 1: “Một số vấn đề về nhận thức” nêu lên những kiến giải cơ bản để những ai bắt đầu bước chân vào làm báo đọc và “vỡ vạc” ra những thông tin bổ ích. Chẳng hạn, TS Nguyễn Quang Hòa đưa ra “Hai cách hiểu khác nhau về nghề báo và nhà báo” với báo chí được thế giới đánh giá là “quyền lực thứ tư”. Ông nói về những vất vả của các nhà báo trong xu thế mới, khi các loại hình truyền thông mở rộng, được cập nhật từng giây thì nhà báo càng phải nhanh nhạy, quyết liệt và gian khó hơn trong việc cạnh tranh thông tin, truyền tải thông tin đến cho bạn đọc, khán giả. Chính vì “ngộ nhận” về quyền lực thứ tư mà nhiều nhà báo trẻ hiện nay “khộng khệnh… như ông tướng” trong khi không phải ai cũng có đủ tài năng để làm báo.

Ở trong phần “Năng khiếu là cái chi chi”, tác giả đề cập và phân tích thấu đáo về hai vấn đề “năng khiếu” và “thực hành” cho thấy mối quan hệ mật thiết giữa hai yếu tố quan trọng để tạo nên một nhà báo giỏi. Không phải ai cũng có năng khiếu ngay từ đầu nhưng cũng đừng nên quá lệ thuộc vào năng khiếu mà sự tôi rèn, “luyện bút” qua từng bài báo thì mới vững vàng tay nghề được.

Ở phần dẫn luận này, tác giả nhấn mạnh việc “Viết báo không bao giờ được hư cấu”. Những phân tích, lập luận và dẫn chứng cụ thể cho thấy “tác hại” của sự “nhầm lẫn” giữa viết báo và viết văn hoặc sự lười biếng không chịu đi đến thực tế, cơ sở để lấy thông tin mà “ngồi nhà viết”. Những “bài học nhãn tiền” cho thấy làm báo cần phải hết sức nghiêm cẩn. Nhất là trong thời đại thông tin bùng nổ như ngày nay, sớm muộn sự việc cũng bị “bóc phốt” và hậu quả là người trong cuộc “lĩnh đủ” mà thôi.

Chương 2: “Những tố chất của người làm báo” tác giả nhấn mạnh việc “Nhà báo phải có hai lần đạo đức”, đó là đạo đức làm người và đạo đức làm nghề. Trong thời buổi báo chí phát triển rầm rộ như ngày nay, một thông tin chưa được kiểm chứng cũng có thể biến thành một bài báo lan tỏa chóng mặt, những vụ việc “cướp giết hiếp” và áp lực cạnh tranh thông tin, câu view, giật tít, và cả những cám dỗ rất đời thường đặt các nhà báo trước rất nhiều thử thách. Làm thế nào để làm nghề giỏi, nuôi dưỡng quan hệ, nắm được nhiều đầu mối thông tin nhưng vẫn đảm bảo được khách quan, trung thực và hấp dẫn và giữ được mình? Điều đó đòi hỏi các nhà báo còn phải có cả dũng khí cũng như trí tuệ, bản lĩnh vững vàng hơn gấp bội.

Những chương tiếp theo tác giả lần lượt đi vào các vấn đề cụ thể ứng với những thể loại đặc trưng của báo chí như Cách viết tin, Bài phản ánh, Ký sự pháp đình, Phóng sự, Điều tra. Và một điều rất quan trọng trong việc làm nghề là Lập kế hoạch viết các chuyên đề- một trong những “dấu hiệu” cho biết nhà báo đi “đường trường” và bút lực dồi dào, phong phú, “chắc tay” với những lĩnh vực của đời sống, xã hội mà mình quan tâm, theo dõi.

Ở từng chương, từng vấn đề, tiểu mục, tác giả luôn kết hợp giữa những lập luận, lí giải, lí thuyết cũng như cách giải thích riêng của mình với những ví dụ cụ thể. Là người hoạt động lâu năm trong nghề, từng “kinh qua” rất nhiều vị trí như họa sĩ trình bày, “kiêm” tất cả các vị trí của một tòa soạn báo, phóng viên, biên tập, thư kí tòa soạn, trợ lí Tổng biên tập, Thư kí tòa soạn đến Tổng biên tập, từng được nhiều giải thưởng của Hội Nhà báo Hà Nội và Hội Nhà báo Việt Nam, TS Nguyễn Quang Hòa là người quá am hiểu những chuyện “bếp núc” của làm báo.

Những ví dụ ông dẫn chứng từ trong nước đến nước ngoài, từ trung ương đến địa phương, trải dài ra mọi lĩnh vực như chính trị, kinh tế, pháp luật đến văn hóa xã hội đều là những “điển hình” về hoạt động và nghiệp vụ báo chí. Điều này giúp người đọc, những người đang muốn trở thành nhà báo và muốn trở thành nhà báo giỏi đều sẽ dễ hiểu, dễ nhớ, tránh được những sai lầm mà người đi trước mắc phải, tự đưa ra cho mình những bài học kinh nghiệm quý báu để không bao giờ phạm sai lầm tương tự.

Điều này cũng cho thấy sức đọc, sức ghi nhớ rộng khắp của TS Nguyễn Quang Hòa. Ông đã minh chứng cho một việc, muốn trưởng thành, vững chắc trong nghề thì việc đọc nhau, nắm bắt thông tin từ các trang báo, từ các nhà báo bạn bè, đồng nghiệp cũng là một cách để làm giàu kiến thức, thông tin cho mình và là một cách học hiệu quả.

Tiến sĩ, Nhà báo Nguyễn Quang Hòa- Giảng viên Học viện Báo chí và Tuyên truyền, nguyên Trưởng ban Thư ký Tòa soạn báo Hà Nội mới, nguyên Tổng biên tập Báo Tuổi trẻ Thủ đô.

Vừa qua, tại Hà Nội, Tiến sĩ, Nhà báo Nguyễn Quang Hòa đã có buổi ra mắt hai cuốn sách mới với sự tham dự của nhiều đồng nghiệp báo chí và NXB Thông tin - Truyền thông. Hai cuốn sách trên độc giả có thể đặt mua sách online tại địa chỉ: Đàm Quốc Cường (trưởng phòng kinh doanh và xbp - NXB Thông tin và truyền thông); damquoccuong@gmail.com.

Theo Hồng Hà/Cổng Thông tin điện tử Hội Nhà báo Việt Nam